της Μπέσυ Λάμπρου
Η απαξίωση της ευτυχίας είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα λάθη που υποπίπτουμε σε βάρος της ευτυχίας μας. Στο άρθρο αυτό αναλύονται οι βασικότερες αιτίες που το προκαλούν αυτό και δίνονται βασικές κατευθύνσεις για να αποφύγουμε αυτό το λάθος.
Οι έρευνες δείχνουν ότι η ευτυχία είναι ο πιο σημαντικός στόχος μας ακολουθούμενη από άλλους όπως από η επιτυχία, η γνώση ο υλικός πλούτος κτλ. Όμως το παράδοξο είναι ότι παρόλο που όλοι θέλουμε να είμαστε ευτυχισμένοι, συχνά θυσιάζουμε την ευτυχία μας για χάρη άλλων πραγμάτων και όχι μόνο μια φορά αλλά πολλές φορές την ημέρα και μετά αναρωτιόμαστε γιατί δεν είμαστε ευτυχισμένοι. Αυτό συχνά αποκαλείται και ως το “θεμελιώδες παράδοξο της ευτυχίας» (fundamental happiness paradox). Ένα παράδειγμα που συχνά χρησιμοποιείται στην ερευνητική βιβλιογραφία είναι το τζίνι με τις 3 ευχές. Μόλις το 6% ζητούν την ευτυχία από το τζίνι. Οι πιο συνήθεις ευχές είναι χρήματα, φήμη και επιτυχία στις κοινωνικές σχέσεις και γι’ αυτές τις επιθυμίες αποδεικνύεται ότι θυσιάζουμε την ευτυχία.
Υπάρχουν τρεις βασικοί λόγοι για τους οποίους εμείς οι ίδιοι απαξιώνουμε την ευτυχία μας.
Ο πρώτος λόγος είναι οι αρνητικές πεποιθήσεις που πολλοί από εμάς υποκρύπτουμε για την ευτυχία, κάνοντάς την μη ελκυστική. Για να γίνει πιο κατανοητό αυτό ας δούμε ένα παράδειγμα. Η υγιεινή διατροφή είναι λιγότερο ελκυστική για κάποιον που πιστεύει ότι το junk food και τα γλυκά είναι πιο νόστιμα και κάποιος που το πιστεύει αυτό δύσκολα μπορεί ν’ αντισταθεί στις ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες. Με παρόμοιο τρόπο, κάποιος με αρνητικές πεποιθήσεις για την ευτυχία, εύκολα θα τη θυσιάσει για χάρη άλλων στόχων. Οι πιο κοινές, αλλά λαθεμένες πεποιθήσεις που έχουμε για την ευτυχία είναι ότι μας κάνει τεμπέληδες, εγωιστές και ότι είναι εφήμερη.
Όμως, η ευτυχία μας κάνει πιο παραγωγικούς και πιο επιτυχημένους και αισιόδοξους. Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι έχουν υψηλότερες επιδόσεις και είναι περισσότερο δημιουργικοί. Η Barbara Fredrickson, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Τσάπελ Χιλ της Βόρειας Καρολίνας ονομάζει αυτό το φαινόμενο ‘Διεύρυνση της Επίδρασης της Ευτυχίας’ (broadening effect of happiness). Και όπως ο καθηγητής Fredrickson σημειώνει χαρακτηριστικά στο θαυμάσιο βιβλίο του με τίτλο ‘Positivity’, «αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι έχουμε περισσότερες και καλύτερες ιδέες και ως εκ τούτου είναι πιο πιθανό να είμαστε δημιουργικοί όταν αισθανόμαστε χαρούμενοι».
Η έρευνα έδειξε επίσης ότι οι ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι λιγότερο εγωκεντρικοί και εγωιστές και επιδεικνύουν αλτρουιστική συμπεριφορά. Είναι πιο πιθανό να εργάζονται εθελοντικά σε διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες, να συνεισφέρουν περισσότερο σε φιλανθρωπικές δράσεις, να κρίνουν τους ανθρώπους πιο ευνοϊκά και να μοιράζονται την καλή τους τύχη με τους άλλους με έναν πιο δίκαιο τρόπο. Επίσης, όσο περισσότερο ευτυχισμένος είναι κάποιος τόσο πιο υγιής είναι και με μεγαλύτερο προσδόκιμο χρόνο ζωής. Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι παντρεύονται περισσότερο, είναι πιο κοινωνικοί και ομιλητικοί. Είναι πιο αντικειμενικοί και πιο ικανοί να χειρίζονται αλήθεια.
Τα ευρήματα των νεότερων ερευνών καταστρατηγούν αντίθετες απόψεις του παρελθόντος ως εσφαλμένες. Για παράδειγμα, ο Γάλλος συγγραφέας Gustave Flaubert υποστήριζε ότι για να είναι κανείς ευτυχισμένος, χρειάζεται να πληροί τρεις προϋποθέσεις: Να είναι χαζός, εγωιστής και να έχει καλή υγεία, με σημαντικότερο το πρώτο, θεωρώντας ότι μόνο όποιος ήταν χαζός μπορούσε να είναι ευτυχισμένος αφού δεν καταλαβαίνει το κακό γύρω του κτλ. Παρόλο που ο Gustave Flaubert ήταν ένας αστείος άνθρωπος είχε πέσει σε όλα έξω. Οι εμπειρικές παρατηρήσεις του δεν επαληθεύτηκαν.
Ο δεύτερος λόγος είναι επειδή αποτυγχάνουμε να καθορίσουμε την έννοια της ευτυχίας με συγκεκριμένους και σαφείς όρους, αφού γενικά οι άνθρωποι έχουν την τάση να επικεντρώνονται περισσότερο σε ότι αντιλαμβάνονται πιο εύκολα.
Ο τρίτος λόγος οφείλεται σε ένα φαινόμενο που καλείται “μεγιστοποίηση του μέσου” (medium maximization), είναι η τάση που έχουμε συχνά να ξεχνάμε, τι είναι αυτό που τελικά θέλουμε στη ζωή μας με αποτέλεσμα να κυνηγάμε τα “μέσα” δηλαδή αυτά που υποτίθεται ότι θα μας βοηθήσουν να κερδίσουμε αυτό που τελικά θέλουμε περισσότερο. Ένα κλασσικό παράδειγμα του μέσου της ευτυχίας είναι τα χρήματα. Από μόνα τους τα χρήματα έχουν πολύ μικρή αξία. Είναι απλά κομμάτια χαρτιού. Ο μόνος λόγος που θέλουμε τα χρήματα είναι γιατί μας βοηθούν να αποκτήσουμε άλλα υλικά αγαθά (σπίτι, διακοπές, βιβλία κτλ). Πολλοί όμως φαίνεται να το ξεχνούν αυτό και τα χρήματα γίνονται αυτοσκοπός.
Πως όμως μπορούμε να αποφύγουμε να πέφτουμε σε αυτό το λάθος και να απαξιώνουμε εμείς οι ίδιοι την ευτυχία μας;
Η ευτυχία πρέπει να αποτελεί τον πρωταρχικό μας στόχο αλλά όχι ως βασική μας επιδίωξη. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να επιλέξουμε συνειδητά να δίνουμε στην ευτυχία την υψηλότερη προτεραιότητα πάνω από κάθε άλλο σκοπό στη ζωή μας και τούτο μπορεί να επιτευχθεί θυμίζοντας στον εαυτό μας επί μονίμου βάσεως, και ειδικότερα πριν πάρουμε σημαντικές αποφάσεις, τι τελικά θέλουμε στην ζωή μας και ποιοι είναι οι βασικοί λόγοι για τους οποίους κάνουμε οτιδήποτε και καθετί. Η ενίσχυση της σκέψης γίνεται έτσι ώστε να μπορούμε να οδηγηθούμε σε μια πιο ευτυχισμένη και πιο ολοκληρωμένη γεμάτη με νόημα ζωή.
Όμως, η αυστηρή προσήλωση σε αυτό δεν συνίσταται. Το να επικεντρωθούμε στο κυνήγι της ευτυχίας, μπορεί να επιφέρει το αντίθετο αποτέλεσμα, όταν γίνεται με έναν “εμμονικό” τρόπο. Είναι σα να ελέγχουμε πως πρέπει να αισθανόμαστε ανάλογα με το πόσο ευτυχισμένοι θέλουμε να αισθανόμαστε. Έτσι, δεδομένου ότι γενικά αισθανόμαστε λιγότερο ευτυχείς από ότι θα θέλαμε, καταλήγουμε να νιώθουμε δυσαρεστημένοι που δεν αισθανόμαστε τόση ευτυχία όση θα θέλαμε. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για να το καταλάβουμε αυτό, είναι κάτι αντίστοιχο που συχνά μας συμβαίνει όταν θέλουμε να κοιμηθούμε, επιβάλλοντας το στον εαυτό μας με έναν τρόπο που τελικά αποδεικνύεται ως ο καλύτερος για να μείνουμε ξύπνιοι, στριφογυρνώντας στο κρεβάτι. Έτσι όπως ο καλύτερος τρόπος για να κοιμόμαστε ήσυχα τα βράδια είναι υιοθετώντας καθημερινές συνήθειες προς αυτήν την κατεύθυνση (πχ ένα ζεστό ντους, ένα ζεστό φλιτζάνι με γάλα κτλ), έτσι ο καλύτερος τρόπος να είμαστε ευτυχισμένοι είναι λαμβάνοντας καθημερινές αποφάσεις που αυξάνουν τις πιθανότητες να το πετύχουμε αυτό.
Βασική προϋπόθεση για να μπορέσουμε να θέσουμε την ευτυχία ως πρωταρχικό στόχο είναι να ορίσουμε τι σημαίνει για μας ευτυχία.
Δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος και σαφής ορισμός της ευτυχίας. Στην κοινή αντίληψη μπορεί συνήθως να ορισθεί με πέντε (5) τρόπους ως εξής:
I. Αισθητήρια ευχαρίστηση, δηλαδή να περνάμε καλά απολαμβάνοντας καλό φαγητό, διακοπές, μασάζ κτλ.
II. Αλαζονική περηφάνια, δηλαδή όταν θεωρούμε ότι είμαστε ανώτεροι από άλλους ανθρώπους, έχουμε την καλύτερη δουλειά, σύζυγο (ως τρόπαιο) κτλ.
III. Αυθεντική περηφάνια, δηλαδή να θεωρούμε ότι μαθαίνουμε και προοδεύουμε σε σχέση με το παρελθόν.
IV. Αγάπη και επαφή, που νιώθουμε όταν είμαστε με άλλους ανθρώπους, φίλους, συγγενείς, ένα κατοικίδιο που αγαπάμε πολύ ή ακόμη και κάποια ενασχόληση με κάτι που μας γεμίζει (πχ η μουσική ή ένα όμορφο ηλιοβασίλεμα).
V. Το αίσθημα της αφθονίας, δηλαδή όταν αισθανόμαστε ότι η ζωή μας είναι τέλεια με τις ατέλειες της. Στην περίπτωση αυτή θεωρούμε ότι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε στη ζωή μας την κάνουν πιο ενδιαφέρουσα και δεν τις βλέπουμε ως απειλές.
Οι τρεις τελευταίες περιπτώσεις θεώρησης της ευτυχίας είναι ίσως και πιο βιώσιμοι και ρεαλιστικοί στόχοι, ενώ ειδικά η τελευταία είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος προσέγγισης της ευτυχίας, αφού όχι μόνο έχει την καλύτερη πιθανότητα να διαρκέσει για πολύ καιρό αλλά έχει επίσης και άλλες θετικές ιδιότητες. Οι ανωτέρω τρόποι ορισμού της ευτυχίας θεωρούνται ότι περικλείουν και άλλους διαφορετικούς ορισμούς που μπορούμε να συναντήσουμε στην ερευνητική βιβλιογραφία που η ευτυχία ταυτίζεται με αισθήματα όπως της χαράς ή της γαλήνη (ηρεμία), το ενδιαφέρον για κάποιον άλλον άνθρωπο ή δραστηριότητα, τη διασκέδαση.
Είναι σημαντικό για τον καθένα μας να προσδιορίσει τη σημαίνει ευτυχία για τον ίδιο προκειμένου να βρει τρόπους που θα τον οδηγήσουν σε αυτήν. Για παράδειγμα, ο Dr. Rayagola Raghunathan ορίζει την ευτυχία ως τη χαρά και την ξεγνοιασιά αλλά όχι με τίμημα τη συμπόνια και ή την ορθολογικότητα. Επίσης, προκειμένου να οδηγηθούμε στην ευτυχία συστήνει διάφορες πρακτικές όπως: να θυμίζουμε στον εαυτό μας ότι όλοι έχουν προβλήματα και ότι ως επί το πλείστον οι άνθρωποι έχουν τουλάχιστον την πρόθεση να είναι ευγενικοί, γενναιόδωροι και με καλές προθέσεις, να βλέπουμε χαρούμενες ταινίες μας αφού εθίστε να μας δημιουργούν όμορφα αισθήματα, να αγκαλιάζουμε τα παιδιά μας.
Ας καθίσουμε λίγο και ας σκεφτούμε τι σημαίνει για μας και πως ορίζεται η έννοια της ευτυχίας και ποιες συνήθειες θα πρέπει να αποκτήσουμε σε καθημερινή βάση για να την κερδίσουμε.
Μπέσυ Λάμπρου
Τμήμα Ψυχολογίας
Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης
