Αναλυτικές έρευνες τα τελευταία χρόνια σε μεγάλα Πανεπιστήμια της Αμερικής και της Ευρώπης, έδειξαν πως, όταν οι άνθρωποι ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα παγιδευμένοι σε αρνητικά συναισθήματα κατάθλιψης, απόγνωσης, φόβου εκνευρισμού ή είναι κυριευμένοι από άγχος, τότε η σωματική τους υγεία διατρέχει σοβαρούς κινδύνους. Ασθένειες, όπως το έλκος του στομάχου, το άσθμα, οι καρδιακές ποθήσεις και η ανάπτυξη κακοήθη όγκου, έχει αποδειχθεί ότι συνδέονται στενά µε αρνητικά συναισθήματα.
Αν το άτομο δεν φροντίσει να καλλιεργήσει τις ψυχολογικές προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες για να αναπτυχθεί ομαλά, τότε οι ψυχολογικές αυτές ελλείψεις ενδέχεται να επηρεάσουν µε πολλούς τρόπους και το σώμα του. Τότε δημιουργούνται τα λεγόμενα ψυχοσωματικό συμπτώματα.
Είναι δεδομένο ότι ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο, µε σωματικές και ψυχολογικές λειτουργίες που αλληλοεπηρεάζονται. Έτσι, οι ψυχοσωματικές ασθένειες δεν είναι κάτι που θα πρέπει να µας προκαλεί έκπληξη.
Ας εξετάσουμε όμως αναλυτικό ποιοι είναι οι συγκεκριμένοι ψυχολογικοί παράγοντες που ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά τη σωματική µας υγεία.
1 Συγκινησιακό πάγωμα
Ένας από τους βασικούς παράγοντες, που μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα στην υγεία ενός ατόμου είναι η ανικανότητά του να εκφράσει τα συναισθήματα του. Το συγκινησιακό πάγωμα, είναι όχι µόνο ενοχλητικό, αλλά και επικίνδυνο. Τα συναισθήματα αποτελούν την κινητήριό µας δύναμη. Αν για κάποιο λόγο αποφασίσουμε να τα παγώσουμε, τότε ακινητοποιούμαστε και εμείς οι ίδιοι. Τα συναισθήματα είναι τα καύσιμά μας. Όσο μπορεί να κινηθεί ένα αυτοκίνητο χωρίς βενζίνη, άλλο τόσο μπορεί να λειτουργήσει και ο άνθρωπος χωρίς τα συναισθήματα του.
Που οφείλεται όμως συνήθως αυτό το “μπλοκάρισμα” των συναισθημάτων; Το συγκινησιακό πάγωμα πιθανών να έχει τις ρίζες του στην υπερευαισθησία.
Όλα ξεκινούν όταν ο άνθρωπος πολλές φορές αισθάνεται αδύναμος να αντέξει ένα μεγάλο πόνο, μια αδικία ή κάποιο άλλο δυσάρεστα γεγονός. Τότε κινητοποιούνται μηναχισμοί άμυνας που σιγά-σιγά μπορεί να καταλήξει στο συναισθηματικό πάγωμα, δηλαδή στην αναισθησία.
Είναι όμως απαραίτητο ο άνθρωπος να φθάσει μέχρι αυτό το σημείο; Δεν είναι. Συχνά κάποιος δεν έχει τη δύναμη να εκφράσει το θυμό του ή τη δυσαρέσκεια του εναντίον ενός άλλου προσώπου.
Πολλές φορές οι άνθρωποι καταπνίγουν μέσα τους αβάσταχτους πόνους, τους οποίους δεν εκφράζουν με κανένα τρόπο ή καταχωνιάζουν τα επιθετικά τους συναισθήματα για κάποιον και τελικά εκδηλώνεται στα χείλη τους ένα παγωμένο (υποκριτικό στο βάθος) χαμόγελο. Πολλές φορές όλα αυτά καλύπτονται μ’ ένα προσωπείο που μπορεί μάλιστα να το ονομάσουν Χριστιανική ανεξικακία, καλοσύνη και αυτοσυγκράτηση.
Ουσιαστικά όμως πιθανών να πρόκειται για μια ψυχολογική αδυναμία, μια αδυναμία που τελικά μπορεί να τους στοιχίσει ακριβά, ακόμα και με μια σωματική αρρώστια. Σύμφωνα με την ψυχολογία, όταν ο συνειδητός νους αρνείται ένα συναίσθημα, εκείνο μεταφέρεται στο ασυνείδητο και συνεχίζει να επηρεάζει τη συμπεριφορά μας με τρόπους ασυνείδητους, πάνω στους οποίους έχουμε ελάχιστο ή καθόλου έλεγχο.
Από τα παραπάνω μπορούμε να καταλάβουμε πόσο μεγάλη σημασία έχει το να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας
Τα σώμα μας κρατάει τόσο τα θετικά όσο και τ’ αρνητικά συναισθήματα. Τα συναισθήματα χρειάζεται να εξωτερικευτούν, γιατί όταν παραμένουν ανέκφραστα δημιουργείται συναισθηματική φόρτιση, η οποία στρέφεται εναντίον μας, σε περίπτωση που δεν εκφραστεί, και τελικά αποβαίνει σε βάρος της σωματικής μας υγείας.
Από την άλλη μεριά κάποιος θα μπορούσε να ρωτήσει: “μα αν αφήσω ελεύθερο τον εαυτό μου όταν είμαι θυμωμένος, δεν θα χάσω εύκολα τον έλεγχο κάνοντας πράγματα που αργότερα θα μετανιώσω; Τι να κάνω όταν κάποιος με έβλαψε κάποτε και ακόμα τον μισώ;”
Υπάρχουν σίγουρα τρόποι να εκτονωθούμε πολιτισμένα: Ένας φανταστικός διάλογος με το πρόσωπο που μας αδίκησε, θα μας ανακουφίσει. Αυτό που θα πρέπει να κάνουμε είναι να εκφραστούμε γνήσια, ώστε να μην μείνει μέσα μάς θυμός ή άλλο αρνητικό συναίσθημα. Μπορούμε ακόμα να του γράψουμε ένα γράμμα, στο οποίο θα εκφράζουμε το θυμό μας. Δεν χρειάζεται να το στείλουμε, απλά θα το γράψουμε.
Αυτή η ψυχολογική κάθαρση και οι παραπάνω τρόποι εκτόνωσης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις περιπτώσεις που μας έχουν πονέσει στο παρελθόν, ακόμα και για κάποιο άτομο που δεν μας συμφέρει να εκφράσουμε τ’ αληθινά μας συναισθήματα Π.χ. σ’ ένα στενόμυαλο καθηγητή, ή διευθυντή μας.
Αυτό δεν χρειάζεται να γίνει με τα πρόσωπα που είναι στο κοντινό μας περιβάλλον. Αυτά πρέπει να έχουμε το θάρρος να τα αντιμετωπίζουμε πρόσωπο με πρόσωπο, εκφράζοντας ελεύθερα τα συναισθήματα που μας προκαλεί η συμπεριφορά τους.
Μόνο αν καταφέρουμε να είμαστε αληθινοί και ειλικρινείς με τον εαυτό μας και με τα συναισθήματά μας, μπορούμε σιγά-σιγά να φτάσουμε στο σημείο της ανεξικακίας. Αλλιώς, θα φοράμε τελικά ένα προσωπείο που οπωσδήποτε δεν θα μας βοηθήσει να καλλιεργήσουμε την προσωπικότητά μας και να πετύχουμε την αυτοπραγμάτωση μας.
Το παιδί που έχει το θάρρος να εκφράζει τα αρνητικό του συναισθήματα και κάπου-κάπου να βάζει τις φωνές, είναι πολλές φορές ψυχολογικά σε πολύ καλύτερη μοίρα από το “καλό παιδί” που είναι ευγενικό και που ποτέ δεν αντιμιλά, αλλά διαχειρίζεται τα αρνητικά του συναισθήματα καταχωνιάζοντας τα μέσα του.
Επομένως, δεν του κάνουμε καλό όταν του κολλάμε την ετικέτα του ευγενικού, γιατί έτσι δεν του επιτρέπουμε να εκφράζει κάπου-κάπου τ’ αρνητικά του συναισθήματα που σαν άνθρωπος θα νιώθει συχνά κι αυτό.
Ακόμα όμως, όπως είπαμε, και τα θετικά μας συναισθήματα χρειάζονται εκτόνωση. Να είμαστε απλόχεροι λοιπόν στο γέλιο ή το τραγούδι, όταν είμαστε χαρούμενοι.
2 Έλλειψη αυτοεκτίμησης
Ο δεύτερος παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει τη σωματική μας υγεία αρνητικά, είναι η έλλειψη αυτοεκτίμησης.
Ακόμα κι αν σας φανεί περίεργο, η εμπειρία έχει αποδείξει, ότι πολύ πιο εύκολα οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη επίγνωση των ελαττωμάτων τους παρά των προτερημάτων των τους.
Πολύ συχνό μου έχει τύχει να απευθύνω την ερώτηση: “Ποια είναι τα προτερήματα σου:” και οι απαντήσεις που παίρνω είναι συνήθως: “Ποτέ μου δεν το σκέφθηκα”, ή “μα δεν είναι εγωιστικά”; Αν επιμένω μπορεί να μου πουν ένα ή το πολύ δυο προτερήματα, μετά σταματούν λέγοντας μου: “δεν έχω τίποτα άλλο”, ενώ είμαι βέβαιη πια, ότι υπάρχουν ακόμα πολλά.
Αυτογνωσία δεν σημαίνει μόνο να ξέρω τις αδυναμίες και τα ελαττώματα μου, αντίθετα, πρέπει να ξέρω πρώτα τα θετικό μου στοιχεία και τις ικανότητές μου. Με αυτόν τον τρόπο θα μου είναι πιο εύκολο να αντιμετωπίσω τις αδυναμίες μου και να προσπαθήσω σιγά-σιγά να τις διορθώσω.
Αυτό είναι ένα σφάλμα, στο οποίο πέφτει η μεγάλη πλειοψηφία των γονιών. Τονίζουμε στα παιδιά μας καθημερινά τις αδυναμίες και τα ελαττώματά τους, ενώ δεν αναφέρουμε ούτε μια λέξη για τα προτερήματά τους, από φόβο μη τυχόν το πάρουν επάνω τους, και δεν προσπαθήσουν να γίνουν καλύτερα άτομα.
Αλλά υπάρχει άλλο ένα σφάλμα που κάνουν οι γονείς σε σχέση με τα παιδιά τους: Όταν οι γονείς συνειδητοποιούν τα λάθη που έχουν κάνει στην ανατροφή των παιδιών τους, τους πιάνει απελπισία και βυθίζονται στην απαισιοδοξία. Όπως δεν υπάρχει κανένας άνθρωπος αναμάρτητος, έτσι δεν υπάρχει κανένας γονέας αλάνθαστος.
Εξάλλου, αν είστε γονιός, μην ξεχνάτε ότι η καθημερινή τριβή των παιδιών μας μέσα στη ζωή και τη κοινωνία και όχι τελικό η δική μας σοφία, θα τους δώσουν την ευκαιρία για αυτογνωσία και πρόοδο, αν τα ίδια το θελήσουν. Θα πρέπει να ξέρουμε ότι ο χαρακτήρας μας, φιλτράρεται και τελειοποιείται μέσα από τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους. Η τριβή μας μέσα στον κόσμο, μας βοηθά τελικά να καλλιεργηθούμε και να ολοκληρωθούμε.
Τα άτομα που στερούνται αυτοεκτίμησης είναι φορτωμένα με αισθήματα ενοχής και ανεπάρκειας. Οι άνθρωποι αυτοί δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να “παίρνουν”, γιατί έχουν συνηθίσει να βρίσκονται στο ρόλο του θύματος. Έχουν μάθει μόνο να δίνουν. Με αυτόν τον τρόπο επέρχεται στην προσωπικότητα ένα ανελέητο ξόδεμα με ιδιαίτερα τρομακτικές συνέπειες στη σωματική τους υγεία; Ο άνθρωπος δεν χρειάζεται μόνο να “δίνει”, αλλά και να “παίρνει”.
Ένας άνθρωπος, που για ένα αρκετό χρονικό διάστημα δεν έχει αυτοεκτίμηση, μπορεί να κλειστεί στον εαυτό του από φόβο μη τυχόν οι άλλοι ανακαλύψουν ποιος είναι. Αυτός ο άνθρωπος μπορεί να καταλήξει να μην επιδιώκει καινούριες γνωριμίες και έτσι παραμένει στα ίδια και στα ίδια χωρίς ανανέωση και χωρίς βήματα προς την ολοκλήρωση. Για να κάνουμε σωστές βαθιές ανθρώπινες σχέσεις – μέσα απ’ αυτές θα βρούμε νόημα στη ζωή και θα γνωρίσουμε τον εαυτό μας ευκολότερα – θα πρέπει να θέσουμε σαν βασική προϋπόθεση την αυτοεκτίμηση και την αυτογνωσία μας, διαφορετικό θα σκοντάφτουμε πάνω στον εαυτό μας και θα νομίζουμε ότι φταίνε οι άλλοι για τη δυστυχία μας.
Στην παγίδα της έλλειψης αυτοεκτίμησης πέφτουν εύκολα οι άνθρωποι που είναι υπερβολικά αυστηροί με τον εαυτό τους και οι τελειομανείς. Οι στόχοι τους είναι συνήθως μη ρεαλιστικοί και παραμένουν ανικανοποίητοι βουτηγμένοι στο άγχος, αφού δεν μπορούν να σταματήσουν να πάρουν μια ανάσα. Αυτός ο “ψυχολογικός κατήφορος”, μας οδηγεί, στον τρίτο παράγοντα που είναι καταστροφή και για τη σωματική μας υγεία. Αυτός ο παράγοντας είναι η απαισιοδοξία, που συνήθως πάει χέρι με χέρι με το άγχος.
Πρόκειται για τους ανθρώπους που δυσκολεύονται να χαρούν το καλό που έχουν σήμερα, γιατί δεν τους αφήνει η σκέψη του κακού, που νομίζουν ότι μπορεί αύριο να τους συμβεί. Η παροιμία του λαού “καλομελέτα και έρχεται” φαίνεται ότι έχει βάσεις. Οι αισιόδοξοι που σκέφτονται την επιτυχία και δεν σταματούν για πολύ στα δυσάρεστα, επιτυγχάνουν, ενώ οι απαισιόδοξοι με το να περιμένουν το κακό, έχοντας πάντα κατά νου ότι η δυστυχία θα τους βρει, προκαλούν με τις απαισιόδοξες σκέψεις τους το κακό. Όταν δεν μπορούμε να χαρούμε το καλό που έχουμε και ο νους μας είναι συνεχώς στις αποτυχίες και τις αναποδιές, φυσικά τις συναντούμε. Το αποτέλεσμα είναι πολύ συχνά μια ψυχοσωματική αρρώστια.
3. Η δυστυχία των άλλων
Υπάρχουν επίσης και εκείνοι που φοβούνται να επιτρέψουν στον εαυτό τους να χαρούν, όχι από απαισιοδοξία, αλλά από άλλες αιτίες. Υπάρχουν κάποιοι που λένε: “αν υπάρχει τόση δυστυχία γύρω μου, πώς μπορώ εγώ να την ξεχάσω και να απολαμβάνω τις χαρές της ζωής;” Αν επιτρέψω στον εαυτό μου η δυστυχία κι η κακοτυχία των παιδιών του κόσμου να με γονατίσει, τότε καταστρέφομαι χωρίς να προσφέρω τίποτα τελικά σε κανένα. Σημασία έχει να μπορέσω να κάνω κάτι γι’ αυτά τα παιδιά χωρίς να με λυγίσει ο πόνος τους. Ο σκοπός μου δεν είναι να υποφέρω επειδή κάποιος άλλος υποφέρει, αλλά να κάνω κάτι γι’ αυτόν αν μπορώ.
4. Το αίσθημα του κενού
Ένας άλλος παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει την ψυχοσωματική μας υγειά, είναι όταν ο τρόπος που ζούμε είναι τέτοιος ώστε δεν βρίσκουμε νόημα στη ζωή μας. “Το αίσθημα του κενού, που συχνά νιώθουμε” μας λέει ο Frankl, “δεν είναι αρρώστια, αλλά απόδειξη της ανθρώπινης υπόστασης”. Η λύση για να ξεπεράσουμε αυτά το αίσθημα, δεν είναι η φυγή από τα πρόβλημα με γλέντια, χρήματα, ποτά ή ναρκωτικά, αλλά η πλήρωση του κενού με νόημα το οποίο πρέπει να αναζητήσουμε.
Η ζωή μας μπορεί να αποκτήσει νόημα, αν έχουμε πολλές εμπειρίες που θα είναι για μας γεμάτες νόημα. Το νόημα στη ζωή είναι διαφορετικό για κάθε άτομο και αλλάζει, γιατί ζούμε κάτω από συνθήκες που συνεχώς αλλάζουν.
Ένας νέος άνθρωπος μπορεί π.χ. να βρίσκει νόημα στην εργασία του, αργότερα όμως η εργασία μπορεί να μην τον ικανοποιεί απόλυτα και η αίσθηση του κενού να εμφανιστεί. Τότε παίρνει το μήνυμα πως κάτι βαθύτερο πρέπει να αναζητήσει στη ζωή του.
Η αναζήτηση του νοήματος εγείρει ερωτήματα όπως:
Ποιος είμαι, που πάω και γιατί;
Είμαι όπως θέλω να είμαι κι αν όχι, γιατί;
Ποια είναι η σχέση μου με τους άλλους;
Πόσους ανθρώπους αγαπώ, παίζει η αγάπη σημαντικό ρόλο στη ζωή μου;
Αντίθετα με αυτό που πολλοί πιστεύουν, η πληρότητα και η χαρά δεν έρχεται κυνηγώντας την ευτυχία, αλλά όταν έχεις μάθει να βρίσκεις νόημα στη ζωή σου και όταν παίρνει μέρος όλη η προσωπικότητά σου σε αυτό.
Όταν έχουμε μάθει να ζούμε με νόημα, δεν μας πιάνει ποτέ απόγνωση, όταν τα πράγματα δεν έρχονται όπως τα περιμέναμε, αλλά ψάχνουμε να βρούμε νόημα μέσα από τις δυσκολίες.
Αν ο Δημοσθένης είχε παραιτηθεί από κάθε προσπάθεια, δεν θα ήταν ο Δημοσθένης, αλλά ένας τραυλός. Αν η Έλεν Κέλερ είχε αφεθεί στην απόγνωση, θα είχε παραμείνει μόνο μια τυφλή και κωφάλαλη.
Η συχνή αίσθηση του κενού, το άγχος, η μελαγχολία είναι μια προειδοποίηση ότι κάτι δεν πάει καλά στη ζωή μας και μας χρειάζεται ενδοσκόπηση και ίσως κάποια αναθεώρηση.
Αν ότι κάνω στη ζωή μου, το κάνω από αδυναμία χαρακτήρα και επειδή παρασύρθηκα από κάποιο άλλο πρόσωπο (γονιό ή σύντροφο) τότε ο ίδιος μου ο εαυτός μπορεί να μ’ εκδικηθεί (επειδή δεν τον σεβάστηκα) και να με τιμωρήσει με μια σωματική αρρώστια. Το πρόβλημα εντοπίζεται στο ότι οι πράξεις μου είναι αντίθετες από την πραγματική μου θέληση. Αν π.χ. ένας γονιός παρασύρει το παιδί του να σπουδάσει και εκείνο δεν το θέλει ολόψυχα, τότε το παιδί μπορεί αργότερα να έχει μπελάδες με τον εαυτό του αν δεν ακολουθήσει τη δική του κλίση, ν’ αλλάξει δηλαδή επάγγελμα. Αν ο σύντροφός μου δεν είναι δική μου επιλογή και απόφαση με την συνέχιση της σχέσης μου μαζί του, τότε (στην περίπτωση που ζω με το παράπονο ότι οι γονείς μου τον διάλεξαν και παρασύρθηκα) πάλι η σωματική μου υγεία απειλείται.
Ο Λώρενς Leshan στο βιβλίο του “Μπορείς ν’ αγωνισθείς για τη ζωή σου” μας λέει ότι υπάρχει ένας γενικός τύπος προσωπικότητας ανάμεσα στην πλειοψηφία των καρκινοπαθών που τους κάνει ευάλωτους στον καρκίνο.
Μετά από χρόνια ερευνών με εκατοντάδες καρκινοπαθείς, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παρουσία του καρκίνου, δείχνει συνήθως πως κάτι άλλο δεν πάει καλό στη ζωή των ανθρώπων αυτών και ότι ο κακοήθης όγκος μέσα στο σώμα τους δεν υπάρχει ανεξάρτητα από τον τρόπο που ένιωθαν και συμπεριφέρονταν μέσα στον κόσμο.
Υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους όπως τα περιγράφει ο συγγραφέας και το πιο σημαντικό είναι η απώλεια από μέρους τους του σκοπού της ζωής.
Μπορεί να είναι άνθρωποι που έχουν ζήσει κάποτε µε ενεργό τρόπο στη ζωή τους, αλλά και να είχαν εκείνη την εποχή μια σχέση που γι’ αυτούς είχε μεγάλη και βαθιά σημασία. Όταν ενδεχομένως έχασαν αυτή τη σημαντική κεντρική σχέση, το νόημα και η αξία της ίδιας τους της ζωής καταστράφηκε.
Οι προσπάθειες τους να ξαναφτιάξουν εκείνη της σχέση ή να βρουν ένα υποκατάστατο της απέτυχε κι έτσι έπεσαν σε βαθιά απομόνωση. Ένα δεύτερα κοινό χαρακτηριστικό των, καρκινοπαθών ήταν η ανικανότητα εκ μέρους τους να εκφράσουν θυμό ή δυσαρέσκεια και η τάση να καταπνίγουν τα αισθήματα εχθρότητας που κατά καιρούς είχαν. “Σε όλους υπήρχε ένα καλόβολο προσωπείο”, γράφει στο βιβλίο του ο Leshan.
Ένας τρίτος παράγοντας, χαρακτηριστικός των καρκινοπαθών, ήταν η ύπαρξη συγκινησιακής έντασης σχετικά με το θάνατο ενός γονιού και παρ’ όλο που είχε συμβεί πριν από πολλά χρόνια η ένταση συνεχιζόταν. Στην περίπτωση που οι ψυχολογικοί παράγοντες που αναφέραμε έχουν επηρεάσει το σώμα, ο ασθενής έχει άμεση ανάγκη ψυχοθεραπείας. Ο στόχος της θεραπείας θα πρέπει να είναι βασικά η ωρίμανση και η απελευθέρωση του ατόμου.
Πίσω από τον καρκίνο του τελευταίου σταδίου που εξαπλώνεται ραγδαία υπάρχει μια προσωπικότητα που δεν ζει µε τα δικά της κίνητρα. υπάρχει ένας άνθρωπος που αισθάνεται παγιδευμένος μέσα σ’ ένα πρόβλημα χωρίς λύση (έτσι νομίζει) π.χ. ή θα χωρίσω, σκέφτεται, που δεν θέλω να το κάνω γιατί σκέφτομαι τα παιδιά µου, ή θα αναγκάζομαι να υποχωρώ και να υπομένω την απαράδεκτη συμπεριφορά του άντρα µου, ή της γυναίκας µου.
“Η δυστυχία”, γράφει ο Leshan, “σχεδόν πάντα δείχνει ότι υπάρχει ένας δρόμος που δεν ακολουθήθηκε. Ένα ταλέντο που δεν καλλιεργήθηκε, ένας εαυτός που δεν αναγνωρίστηκε”.
Αυτός ο τρόπος ζωής του μαύρου ή του άσπρου φέρνει σιγά-σιγά τη σωματική ασθένεια.
Όταν η ζωή που ζούμε δεν είναι η δική µας ζωή, όπως θέλουμε να τη ζούμε, τότε επειδή ψυχολογικά το Εγώ µας βρίσκεται σε απόγνωση, επηρεάζει το σώμα µας µε την εμφάνιση μιας σωματικής αρρώστιας (αφού ψυχή και σώμα δεν λειτουργούν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο).
Αν ανακαλύψετε ότι δεν έχετε καταφέρει να πάρετε τη ζωή σας στα χέρια σας, θυμηθείτε ότι η απελπισία δεν βοηθά σε τίποτε, αντίθετα δηλητηριάζει το σώμα µας.
Αν κάτι τέτοιο συμβαίνει θα πρέπει να σκεφτείτε πώς μπορείτε να κινηθείτε για να αλλάξετε. θα πρέπει να έχετε κατά νου, ότι μπορείτε να αγαπάτε και να ενδιαφέρεστε για τους άλλους χωρίς να καταστρέφετε τη δική σας ζωή.
Ειρήνη Κάρου – Περιοδικό Δίοδος
πηγή: www.e-aftognosia.gr
